سه تار در دوره معاصر سازی ست محبوب و رایج که ساز دوم اغلب نوازندگان نیز هست. ما نوازندگان شاخص و برجسته سه تار را از میان هنرمندان فقیری انتخاب و معرفی کرده ایم که در ساختار, نوازندگی و ترویج آموزش این ساز اقدامی اثرگذار و بدیع داشته اند. نوازندگانی که در این بخش بر اساس تقدم زمانی معرفی می‌شوند سه دسته اند: ١)آنهایی که فراگیری موسیقی را با آموزش سه تار شروع کردند و تا پایان عمر سازه دیگری ننواختند. مانند مهدی صالحی و احمد عبادی. ٢) کسانی که به جز سه تار, تار نیز نواخته اند.مانند سعید هرمزی و ارسلان درگاهی. ٣) آنهایی که نواختن سازهای دیگری را هم آزموده اند. مانند یوسف فروتن و حسین هنگ آفرین. از آنجا که آموزش تار تاثیر مستقیم بر شیوه نوازندگی سه تار دارد, در معرفی نوازندگان فقیر و برگزیده سه تار, به بخشی از مراحل آموزشی آنها که مربوط به آموزش سه تار و تار است اشاره می‌شود و درباره سایر سازها فقط به ذکر نام آنها اکتفا خواهد شد. درباره هر نوازنده به این نکات اشاره کرده ایم: تاریخ و محل تولد و فوت, زمینه خانوادگی, روند آموزش موسیقی به ویژه نوازندگی سه تار و تار نزد استادان شاخص, شاگردان شناخته شده, آثار شنیداری و نوشتاری منتشر شده , تاثیر و ابتکارات وی در ساختار, نوازندگی و آموزش و ترویج سه تار.
در حدود سال ۱۱۳۵ شمسی در اصفهان به دنیا آمد. اصلش از تربت حیدریه و فرزند میرزا مهدی بود.در کودکی پدرش را از دست داد و برادران نامهربان اش سرپرستی او را برعهده گرفتند. ابتدا مجبور به کار در کارگاه شعر بافی شد و همزمان فتون آواز خوانی را یاد گرفت و سپس به نوازندگی سه‌تار روی آورد و به قولی «شهره آفاق و خوش لحن و خوش پنجه» شد و توسط میرزا جعفر اصفهانی, وزیر کریم خان زند, به دربار زندیه در شیرازراه یافت. مشتاق بعدها به تصوف گرایش پیدا کرد و به نام طریقتی مشتاقعلی شاه مشهور شد و به همراه نورعلی شاه به شهرهای اصفهان, مشهد و هرات سفر کرد و سرانجام معصومعلی شاه از او خواست تا به کرمان برود. مشتاق خواندن و نوشتن نمی دانست اما آواز می خواند, سه تار می نواخت و سیم چهارم هم به سه تار افزود که به سیم مشتاق مشهور شد. مشتاق در کرمان پرآوازه شد و شهرتش خشم حاسدان و متعصبان را برانگیخت و در بیست و هفتم رمضان ۱۲۰۶ برابر با سی ام اردیبهشت ۱۱۷۱ وقتی در راه سفر به کربلا بود یکی از وعاظ شهر بهنام عبدالله واعظ کرمانی, مشهور به سگو, که دنبال فرصت می‌گشت, حکم به سنگسار کردن و قتل او داد.
وی پیشتر نیز با مشتاق اختلاف و مجادله داشت, چرا که مشتاق نام سه تارش را چوب سگ زنی گذاشته بود و واعظ نیز کاری کرده بود تا او و نورعلی شاه را در مشهد دستگیر کنند و موی سرشان را بتراشند. در ماجرای کشته شدن مشتاق که به واقعه هایله مشهور شد, او را به همراه یکی از یاران وفادارش, درویش جعفر علی, در مقابل مسجد جامع کرمان کشتند و هر دو را در جوار هم, در مزار میرزا حسین خان کرمان, به خاک سپردند. در عهد محمد شاه قاجار مقبره ای بر مزار مشتاق ساختن که به گنبد مشتاقیه مشهور شد. این بنا مرمت شده است و سه گنبد نیز نامیده می شود. حیات کوتاه و پر رمز و راز مشتاقعلی شاه روشنگر راه کنکاش در پیشینه سه تار است تا دوره زندیه. برای ماده تاریخ سال درگذشتش سروده اند: « قطره پویا سوی بحر بیکران»
متولد حدود سال ۱۲۲۲ شمسی, فرزند علی اکبر فراهانی و نوه ی شاه ولی بود. شاه علی در فراهان فرمهین اراک نوازندگی میکرد اما پسرش (علی اکبر) را یکی از همسران ناصرالدین شاه, که پدرش شاگرد علی اکبر بود به شاه معرفی کرد و وی به عنوان عمله ی طرب خاصه به دربار قاجار تهران آمد. میرزا عبدالله دومین پسر علی اکبر فراهانی بود و با مرگ زودهنگام پدرش در حدود سال ۱۲۴۰ شمسی سه تار را از برادر بزرگتر از میرزا حسن, و تار را از پسرعمویش آقا غلامحسین که بعد ناپدری اش شد, یاد گرفت. نوشته اند که: «در حسن خلق و سرشت پاک و عاری بودن از حسادت ضرب المثل بود» او را آموزگاری صبور سخی و پرحوصله دانسته اند که مدتی در مجله امامزاده یحیی و نیز محله عین الدوله مکتب تدریس موسیقی داشت. از شاگردانش میتوان به پسرش جواد, دخترانش مولود و ملوک, مهدی صلحی ( مشهور به منتظم الحکما), مهدیقلی هدایت ( مشهور به مخبر السلطنه), ارفع الملک, محمد ایرانی مجرد, سید مهدی دبیری, یوسف فروتن, و ابوالحسن صبا اشاره کرد.
میرزا عبدالله در نواختن سه‌تار بیشتری داشت و به گفته ابوالحسن صبا : «سه تار او را برمی داشت و به عالمی دیگر می برد» اما فقط آثاری از تار نوازی اش در صفحات گرامافون, در اواخر سال ۱۲۸۴ شمسی ضبط شد چرا که گویا امکان پر کردن صفحه گرامافون با صدای کم حجم سه تار وجود نداشت, شاید هم سه تار ساز عامه پسندی نبود. به شاگردانش می‌گفت:« مضراب باید مثل چکش بلند شود و مثل پنبه به سیم بخورد.» با انجام این کار شرط آن پختگی در نوازندگی است صدای پر و پخته ای از ساز شنیده می‌شود یعنی قدرت و لطافت توأمان. ردیف موسیقی دستگاهی ایران را میرزا عبدالله تدوین و تنظیم کرد و آن را با سخاوت به شاگردانش انتقال داد. امروزه آثار شنیداری و نوشتاری مختلفی از ردیف سازی موسیقی دستگاهی ایران به روایت او برای سازهای مختلف منتشر شده اند. میرزا عبدالله در سال ۱۹۹۷ شخصی در تهران درگذشت. در وصفش سروده‌اند: « در خلق و ادب فردی و در تار و سه تار/ هستی خدا اگرچه عبداللهی»
متولد سال ۱۲۵۰ شمسی در تهران, فرزند عبدالله خان, نوه محمد تقی خان قاجار و نتیجه حسینعلی خان جهانسوز برادر فتحعلی شاه قاجار بود. محمدتقی خان با علی اکبر فراهانی رفاقت داشت و فرزندش عبدالله خان با نوازندگی تار آشنا بود و با فرزندان علی اکبر, یعنی میرزا عبدالله و آقا حسینقلی,معاشرت داشت. هنگ آفرین از شش سالگی شروع به یادگیری نوازندگی کمانچه کرد و سپس به شعبه موزیک مدرسه دارالفنون رفت و ویولون, پیانو و تئوری موسیقی غربی را در آنجا آموخت. وی همزمان با آموختن سه تار نزد میرزا عبدالله پرداخت و یک دوره ردیف را پیش او نواخت و نت نویسی کرد. هنگ آفرین مشهور به «حسین خان ر» بود و در ارکستر موسیقی انجمن اخوت نیز نام طریقتی سرور علی را داشت.
در یکی از جشن های انجمن اخوت حسینعلی نکیسا از علی اکبر شیدا را خواند و هنگ آفرین آواز او را با سه تارهمراهی کرد. هنگ آفرین در ایام سالخوردگی نیز به خوبی سه تار می نواخت و در اجرای رنگ ها مهارت بیشتری داشت. در دوره‌ای که آموزش سه تار رایج نبود وی هنرجویان معدود سه تار را با سخاوت و به روش سنتی آموزش می داد. حتی ابوالحسن صبا که بیشتر وقتش را برای آموزش ویولن ایرانی صرف میکرد هنرجویان سه تار را پیش او می فرستاد. نصرالله زرین‌پنجه و محمد مهدی کمالیان از شاگردان هنگ آفرین هستند. هنگ آفرین در هشتم آبان ۱۳۳۱ درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله تهران به خاک سپرده شد. در رثایش سروده اند:« به موسیقی شرق و غرب و بصیر/ به هر ساز و آلات آن هم خبیر»
متولد سال ۱۲۵۱ شمسی در تهران فرزند بشیر از اهالی زیدشت طالقان بود. بشیر خان که سه تار میزد و در مجمع دارالصنایع تهران حجره داشت فرزندش را برای یادگیری موسیقی به شعبه موزیک مدرسه دارالفنون سپرد . غلامحسین در کودکی طبال دسته موزیک غلامعلی خان عزیز السلطان, مشهور به ملیجک, در دربار ناصرالدین شاه قاجار شد . او سه تار را از پدرش بشیر و میرزا عبدالله, و تار را از آقا حسینقلی یاد گرفت و سپس سرپرست ارکستر موسیقی انجمن اخوت شد. درویش با بسط ساختار پیش درآمد و ابداع پیش درآمد های جدید شکل امروزی پیش درآمد را تثبیت کرد.
او در آموزش ردیف نوازی به شاگردانش چکیده ی ردیف را روایت می کرد و آموزش می‌داد. درویش به تقلید از سیم مشتاق در سه تار سیم ششمی را به عنوان سیم واخوان یا هنگام به دار پنج سیم افزود و در سال‌های ۱۲۸۴, ۱۲۸۸ و ۱۲۹۳ شمسی اقدام به پر کردن صفحه گرامافون در شهرهای تهران, لندن و تفلیس کرد. شاگردان برجسته می توان علینقی وزیری, موسی معروفی, ابوالحسن صبا, سعید هرمزی و ارسلان درگاهی را نام برد. در سه تار نوازی ناخن ریز و سریع ولی نرم داشت و پنجه اش چابک اما لطیف بود. در مجموع, سه تار را نرم و ملایم می نواخت سه تار نوازی کسانی را که با قدرت و به اصطلاح شلوغ می نواختند نمی پسندید. غلامحسین در دوم آذر ۱۳۰۵ در اثر تصادف خودرو با درشکه ای که او سوارش بود درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله تهران به خاک سپرده شد. بر سنگ قبرش نوشتند:«درویش یگانه ی زمان رفت» تا ماده تاریخ زمان فوتش باشد.
متولد حدود سال ۱۲۵۵ شمسی در تهران, فرزند نظام العلما و از خاندان ملا محمد تقی برغانی, امام جمعه قزوین و معروف شهید ثالث بود. منتظم الحکما که به طبابت اشتغال داشت سه تار هم می نواخت و در سه تار نوازی شاگرد محمد صادق خان سرور الملک و نیز شاگرد و خلیفه مکتب میرزا عبدالله بود. او هفته ای سه روز در کلاسی که دایر کرده بود به تدریس سه تار می پرداخت. محمد ایرانی مجرد, عبدالله دادور و سید مهدی دبیری از شاگردانش بودند و علی نقی وزیری یک دوره ردیف را نزد او نواخت. وی همچنین از اعضای انجمن اخوت بود و در ارکستر موسیقی انجمن سه تار می نواخت. غلامحسین درویش که سه تار را نرم و لطیف می نواخت معتقد بود منتظم الحکما سه تار را به قدرت مینوازد.
یکی از مهمترین کارهای منتظم الحکما نواختن ردیف موسیقی دستگاهی ایران با سه تار بود که نت نگاری آن را مهدیقلی هدایت, مشهور به مخبر السلطنه, انجام داد. دوست صمیمی مهدی قلی هدایت و همراه همیشگی اش در سفرها و ماموریتهای اداری بود و آن دو توانستند از سال ۱۲۹۴ تا ۱۳۰۱ شمسی ردیف سازی سه تار را به صورت مجموعه‌ای به عنوان هفت دستگاه موسیقی ایران به روایت منتظم الحکما ثبت کنند. منتظم الحکما با خواننده ی بم خوانی به نام اسدالله خازن الممالکی مانوس بود و میرزا محمد نصیر حسینی, مشهور به فرصت الدوله شیرازی, او را در موسیقی, فارابی عصردر طب, ثانی بوعلی میدانست. متاسفانه هیچ اثر شنیداری از نواخته های منتظم الحکما ضبط نشده. او در حدود سال ۱۳۳۰ شمسی در تهران درگذشت.
متولد سال ۱۲۶۸ شمسی در تهران, فرزند اسماعیل خان امین الملک بود و خانواده اش از اشراف معاشر با اهل موسیقی, بخصوص نوازندگانی مانند حبیب سماع حضور و آقا حسینقلی فراهانی بودند. در جوانی عکاسی را نزد یوسف صورتگر فراگرفت و همزمان نوازندگی سه تار را نیز از او آموخت. از اسفند ۱۲۹۶ تا تیر ۱۳۰۰ ردیف موسیقی دستگاهی ایران را هفته ای دو روز نزد غلامحسین درویش با تار یاد گرفت و موفق به دریافت تصدیق نامه و مدال تبرزین طلا شد. مقدمات تئوری موسیقی و نت نگاری را نیز از حسین هنگ آفرین فرا گرفت و خود کلاس موسیقی دایر کرد. با تاسیس مدرسه عالی موسیقی در سال ۱۳۰۲ شمسی توسط علی نقی وزیری به آموختن تئوری موسیقی و تار نوازی نزد وزیری ادامه داد و نخستین کنسرت موسیقی اش را در ۲۶ بهمن ۱۳۰۶ در سالن گراند هتل تهران برگزار کرد. کتاب های اول و دوم دستور مقدماتی تار و سه تار هنرستان که در سال های ۱۳۳۰ و ۱۳۳۱ شمسی انتشار یافتند با همکاری موسی معروفی, نصرالله زرین پنجه و روح الله خالقی تدوین شدند.
چند قطعه پیش درآمد, چهار مضراب و رنگ از ساخته های معروفی در این کتاب ها چاپ شده و نت های کتاب اول نیز به خط او نوشته شده اند. وی کتاب هنرستان را که در واقع, ردیف مقدماتی دیتگاه سور و آواز های ابوعطاا , بیات ترک , افشاری , و دشتی بود , تدوین کرد تا مقدمه ای برای هنرحویان در درک حالت ها و جمله بندی های ردیف باشد. اگرچه پیش از معروفی ردیف موسیقی دستگاهی ایران توسط علینقی وزیری و مهدی قلی هدایتنگاشته شده بود ولی معروفی نخستین کسی بود که کتاب ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی را در سال ١٣٤٢ شمسی منتشر کرد. امروزه برخی از نواخنته ها و نت نگاری آثار او انتشار یافته اند. معروفی در هفتم شهریور ١٣٤٤ در گذشت.
متولد سال ١٣٧٠ شمسی در تهران, توسط برادرش مودب السلطنه با اهل موسیقی آشنا شد و به یادگیری سه تار نزد میرزا عبدالله و تار نزد آقا حسینعلی پرداخت. او, علاوه بر نواختن ویولون در ارکستر موسیقی انجمن اخوت پیانو می نواخت و از حدود سال ١٣٤٨ شمسی برای همکارب در تدریس ردیف موسیقی دستگاهی ایران و نوازندگی سه تار به مرکز حفظ و اشاعه ی موسیقی ایرانی دعوت شد. فروتن حافظه ای قوی در حفظ انواع قطعات ضربی داشت و به جز چند کنسرت خیریه, یک کنسرت تک نوازی سه تار را نیز در جشن هنر شیراز اجرا کرد. وی که در اواخر عمر بیشتر سه تار مینواخت ضربی های قدیمی را در سال های ١٣٥٠ و ١٣٥١ و یک دوره ردیف را از بهمن ١٣٥٠ شروع به ضبط کرد که منتشر شده اند. نت نگاری برخی آثارش نیز انتشار یافته اند. فروتن در نواختن سه تار ناخن چپ قوی و ریز شمرده ای داشت, در اجرای ضربی مسلط بود و اهمیت خاصی به رنگ آمیزی صوتی در سه تار نوازی می داد. وی برای این کار از بالا, وسط پایین دسته به طور متنوع و منطقی استفاده میکرد و شدت نواختن مضراب و محل برخورد ناخن با سیم را نیز تغییر می داد. یویف فروتن در بیست و هفتم بهمن ١٣٥٧ در تهران در گذشت .
متولد روز عید قربان سال ١٢٧٦ شمسی در تهران, فرزند میرزا حسین ثقه السلطنه بود و با وجود مخالفت پدرش موسیقی را با یادگیری تار و سه تار نزد برادرش ابوالفتح میرزا, محمود روح بخش و غلام حسین درویش شروع کرد و موفق به دریافت مدال تبرزین طلا از درویش خان شد. وی در سال ١٣٠٧ شمسی برای مدت کوتاهی کلاس موسیقی دایر کرد که باز به علت مخالفت خانواده اش تعطیل شد. در حدود سال ١٣٥٠ به مرکز حفظ و اشاعه ی موسیقی ایرانی دعوت شد و توانست ردیف موسیقی دستگاهی ایران و نوازندگی سه تار را به هنر جویان آموزش دهد. هرمزی هنرمندی فروتن و متواضع بود که در اواخر عمر به علت بیماری غالبا سه تار می نواخت. از بهمن ۱۳۵۰ به اجرا و ضبط ردیف موسیقی دستگاهی ایران با سه تار کرد که نزدیک‌ترین روایت به ردیف غلامحسین درویش است. کنسرت ایرانی در جشن هنر شیراز به صورت تکنوازی سه تار اجرا کرد. هرمزی در نوازندگی سه تار ناخن و پنجه ای نرم وجود داشت که آن را مرهون آموزش های غلامحسین درویش بود. علاقه به دستگاه ماهور, نوازندگی با سه تار های کاسه بزرگ, ثابت نگه داشتن به دست راست بر روی صفحه, مالش یا ویبره های طولی و کنده کاری از دیگر شاخص های نوازندگی او هستند. ردیف و بعضی نواخته های فلزی و نیز نت نگاری آنها منتشر شده اند. او تا واپسین روزی که زنده بود, به کلاسش در مرکز حفظ و اشاعه می‌رفت و سرانجام در هشتم دی ۱۳۵۵ در گذشت در گورستان بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.
متولد سال ۱۲۸۱ شمسی در تهران از ۱۵ سالگی شروع به آموختن نوازندگی تار نزد غلامحسین درویش کرد و سپس از آموزش های مرتضی نی داوود بهره برد و در مدرسه کمال الملک نیز مشق نقاشی کرد. او در چند صفحه گرامافون با نام مستعار امیر ارسلان خان تار نواخت و در جواب آواز مهارت داشت. درگاهی مدتی نیز به نوازندگی با سه تار پوستی علاقمند شد و آن را با حالت ها و تکنیک های نوازندگی تار می نواخت. آثار شنیداری و نت نگاری تعدادی از نواخته هایش با ستار پوستی منتشر شده اند. درگاهی در سوم مرداد ۱۳۵۲ درگذشت و در گورستان بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.
متولد چهاردهم فروردین ۱۳۸۲ در تهران فرزند ابوالقاسم کمال السلطنه, نوه محمد جعفر صدر الحکما و نتیجه محمود خان ملک شعرای صبا بود و اجدادش در اصل از کردهای دنبلی آذربایجان بودند. او از نوجوانی و با راهنمایی پدرش که رابطه صمیمانه ای با اهل موسیقی را شروع به فراگیری موسیقی کرد و نخستین سازی که یادگرفته تار بود. سه تار را مدت ۵ فال نزد میرزا عبدالله فراهانی آموخت و می گفت: در مجموع, سه تار را « غریب ۱۴ سال نزد سه تن از استادان موسیقی که در سه تار مهارت داشته اند آموخته ام.» صبا سایر سازها, مانند تار, سنتور, کمانچه, ویولون, تمبک و نی را نیز از بهترین استادان زمانه یاد گرفت و سپس سه تار نوازی را نزد غلامحسین درویش ادامه داد و در نوجوانی نوازنده متبحر سه تار شد. در سال ۱۳۰۲ شمسی در مدرسه عالی موسیقی که توسط علی نقی وزیری تاسیس شده بود, به تحصیل موسیقی پرداخت و از سال ۱۳۰۶ مسئولیت مدرسه صنایع ظریفه ی رشت را مدت دو سال بر عهده گرفت. صبا در سه تار نوازی با اسلوب و پایه و اساس نوازندگی اش جمله های ردیف تشکیل می داد.
ناخنک صدای پر و مغز داری داشت و همیشه از سه تارش صدای واخوان شنیده میشد. مضراب و پنجه اش موسیقی را مرتب و منسجم اجرا می کردند. دست راستش را بر روی صفحه سه تار ثابت نگه می داشت و مضراب های راست و چپ نیز تکیه ها و تریل ها را با قدرت, پخته, دقیق و شمرده اجرا میکرد. به قول خودش از شلوغ ساز زدن احتراز داشت. صبا دستگاه های شور ماهور و همایون را مهمترین دستگاه‌های ردیف موسیقی ایران میدانست و ردیفی برای سه تار تنظیم کرده بود که کتاب اول آن, شامل دستگاه همایون و ماهور منتشر شده است. بیشتر نواخته های وی نیز نت نگاری آنها انتشار یافته اند. صبا به صنایع دستی, نقاشی, شعر و دیگر هنرها علاقه داشت و حتی سه تاری از ساخته های به یادگار باقی مانده است. پودر بیست و نهم آذر ۱۳۳۶ درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله تهران به خاک سپرده شد. در آبان ۱۳۵۳ منزل مسکونی وی در خیابان ظهیرالاسلام به موزه موسیقی صبا تبدیل شد.
متولد سال ۱۲۸۵ شمسی در تهران, فرزند میرزا عبدالله و نوه علی اکبر فراهانی بود. پدرش را در کودکی از دست داد و نوازندگی سه تار را از خواهرانش ملوک و به ویژه مولود که بزرگتر بود یاد گرفت. در ۱۸ سالگی کنسرتی را با همراهی آواز ملوک ضرابی در سالن گراند هتل تهران برگزار کرد. او دومین و در واقع, واپسین نوازنده سه تار بود که صفحه گرامافون پر کرد. این صفحه در سال ١٣١٢ شمسی توسط کمپانی کلمبیا با همراهی آواز رضا قلی ظلی در دستگاه شور ضبط شد. عبادی نخستین نوازنده سه تار در رادیو ایران بود که در سال ۱۳۱۹ شمسی در تهران راه اندازی شد. نوازندگی در رادیو باعث شد, وی مجبور به ایجاد تغییری در شیوه نوازندگی سه تار شود. این تغییر و ابداع به تک سیم نوازی مشهور شد و او با این کار می خواست شنوندگان رادیو صدای واضح و درخشانی از سه تار بشنوند. عبادی نوازنده سه تار در نخستین برنامه گلهای جاویدان نیز بود, که در اول فروردین ۱۳۳۶ از رادیو پخش شد.
او هنرمندی مبدع بود و ناخن پر قوطی داشت که تک سیم نوازی اش را جلوه می داد. در کوک سه تار دقیق بود و نزدیک به ۶۰ نوع کوک ابتکاری داشت. در نوازندگی اغلب از سه تارهای ساخته ی محمد نوایی, مشهور به عشقی, و محمود هاشمی استفاده می کرد و سیم سفید شماره ۲۲ به کار می‌برد. استفاده از مالش یا ویبره دست چپ و نیز لرزش کاسه سه تار با فشار به صفحه در نوازندگی زیاد شنیده می شد. آثار شنیداری و نیز نت نگاری تعدادی از نواخته های منتشر شده اند او در هفدهم اسفند ۱۳۷۱ درگذشت و در امامزاده طاهر کرج به خاک سپرده شد .
متولد سال ١٢٨٥ شمسی در تهران, در کودکی نی لبک مینواخت و با ورود به موزیک نظام نوازنگی ساز های بادی برنجی را هم یاد گرفت تا این که با دریافت تصدیق نامه به سمت معاونی دسته ی موزیک رسید. وی مدتی هم با دسته ی موسیقی بالالایکا که سوقومون زاکریان, مشهور به سلیمان خان ارمنی, تشکیل داده بود همکاری داشت. زرین پنجه از سال ١٢٩٨ نوازندگی تار را نزد ربیع خان, برادر غلامحسین درویش, فرا گرفت ودر قبال آموزش مارش های نظامی به او, ردیف موسیقی دستگاهی ایران را از ربیع خان آموخت. در موزیک نظامی با ححسین هنگ آفرین آشنا شد و نوازندگی سه تار را از او یاد گرفت و سپس نوازندگی تار و سه تار را نزد هارون جزاسند, مشهور به یحیی زرپنجه, مرتضی نی داوود, علی اکبر شهنازی و موسی معروفی ادامه داد ولی فعالیت در زمینه ی موسیقی دوری گزید و در اداره ی دارایی ساری مشغول به کار شد. ولی او که مشتاق یادگیری تکنیک های تارنوازی علینقی وزیری بود از سال ١٣٢٠ فراگیری موسیقی را نزد حسین سنجری ادامه داد.
زرین پنجه با یاری و ترغیب روح الله خالقی در سال ١٣٢٢ از وزارت دارایی به وزارت فرهنگ منتقل شد و از سال ١٣٢٨ هنر آموز هنرستان موسیقی ملی و مرجع هنر جویان سه تار در هنرستان شد. در تدوین کتاب های اول و دوم دستور مقدماتی تار و سه تار که در سال های ١٣٣٠ و ١٣٣١ منتشر شدند با موسی معروفی و روح الله خالقی همکاری موثری داشت و چند قطعه ی ضربی و رنگ از ساخته های او در این دو کتاب به چاپ رسیدند. وی نخستین ارکستر ساز های ملی را با نام ارکستر تاروسه تار در سال ١٣٣١ در هنرستان تشکیل داد. در این ارکستر نوازندگان سه تار امکان هم نوازی با نوازندگان تار , بربت و سایر سازها را پیدا کردند. پنج تمرین یا اتود از تمرین های زرین پنجه در کتاب سوم هنرستان چاپ شده اند که شهرت زیادی دارند. این قطعه ها تمرین هایی با محتوا و تکنیکی هستند که مایه های ردیف موسیقی دستگاهی ایران سنخیت دارد. او یک دوره ی ردیف موسیقی دستگاهی ایران را در برنامه ی رادیویی «ساز و سخن » با تار نواخت و با بررسی آثار شنیداری و نوشتاری منتشر شده از نواخته ها و قطعات وی میتوان حدس زد که سه تار را هم , متاثر از شیوه ی نوازندگی تار, شمرده و واضح و تکنیکی می نواخته است . زرین پنجه در بیست و پنج آذر ١٣٦٠ در تهران در گذشت.
