سنتور، سازی به شکل ذوزنقهی متساوی الساقین و از سازهای زهی مضرابی (زخمه ای) مطلق است استفاده از آن، چوب و فلز به کار می روند. این ساز را نشسته، درحالی که ضلع بزرگ تر آن به صورت افقی در مقابل نوازنده قرار دارد، با دو مضراب چوبی می نوازند.سنتور نیز مانند دیگر سازهای ملی و محلی در اندازه های مختلفی ساخته می شود. نوع سنتوری که در اینجا بررسی می شود سنتور معمول وتثبیت شده ی نه خرک سل کوک است. اجزای اصلی این ساز عبارت اند از جعبه ی صوتی، خرک، گوشی و سیم گیر.برای ساخت سنتور از چوبهای محکم مانند گردو، آزاد و فوفل استفاده میشود.
جعبه ی صوتی سنتور دو صفحه ی ذوزنقه شکل هستند که با کلافهای چهارگانه ی جانبی به یکدیگر متصل شده اند. معمولا ضلع بزرگ تر این ساز حدود ۹۰ و ضلع کوچک تر آن ۳۶ سانتی متر و ارتفاع سطوح جانبی هریک، ۶ و قاعدهی آن ۲۶ سانتی متر است.
این صفحه از مرغوبترین قسمت چوب انتخاب می شه ودو گل مشبک در طرفین برای خروج صدا ایجاد می کنندو دو ردیف نه تایی خرک در طرفین صفحه برای عبور سیم ها می گذارند.
داخل جعبه ی صوتی سنتور پلهایی استوانه ای شکل (به قطر یک مداد معمولی) بین صفحات زیر و رو، در محل های معین می چسبانند. وظیفه ی پلها اين است که فشار صفحه ی رو را کنترل کنند و از نشست کردن و تغییر شکل یافتن صفحه جلوگیری کنند.
پل ها همچنین در ایجاد تعادل وتن صدای ساز نیز مؤثرند. محل اتصال پل ها به نسبت موقعیت چوب متفاوت است. در ساخت سنتورها، به ویژه سنتورهایی که جعبه ی صوتی شان بزرگ تر است از پل های شانه ای نیز استفاده می شود.
قطعه ی کوچک چوبی استوانه ای به ارتفاع تقریبی ۲ و قطر ۱ / ۵ سانتی متر است که از یک طرف، انتهای پهن و مسطح آن روی صفحه قرار می گیرد و از طرف دیگر دارای برش هایی در سطوح جانبی است. روی
خرک شیار کم عمقی برای مفتول روی خرک ایجاد می کنند. تعداد خرکهای سنتور ۱۸ عدد است که ۹ عدد طرف چپ و ۹ عدد طرف راست سنتور قرار می گیرند و از روی هر خرک یک گروه چهارتایی سیم که همصدا کوک می شوند می گذارند. بهتر است ارتفاع خرکهای طرف راست ۲ میلی متر کوتاه تر از خرکهای طرف چپ گرفته شوند تا سیم های طرف چپ در اصطلاح سوار بر سیم های طرف راست باشند. اگر خرک های طرف چپ در فاصله ی یک سوم طول سیم ها قرار بگیرند، در جلو (پوزیسیون دوم) و پشت خرک (پوزیسیون سوم) فاصله ی اکتاو شنیده می شود و اگر خرکهای طرف راست در فاصله ی یک نهم طول سیم ها قرار بگیرند اکتاو چهارم وسعت سنتور شنیده می شود (اپوزیسیون چهارم
روی شیار هر خرک مفتولی فلزی از نوع ساچمه به طول 5/1 سانتی متر و قطر ۲ میلی متر وجود دارد که مانع تماس سیم با چوب می شود و به این ترتیب صدای سیمها شفاف تر به گوش می رسد.
گوشی های سنتور 72 میله از جنس فولاد یا فلزات ضد زنگ هستند که در ردیف های چهارتایی (جمعا ۱۸ ردیف) در داخل ہدنه ی کلاف سمت راست سنتور قرار گرفته اند. قسمت بیرونی گوشی ها گاه به صورت مستطیل، گاه چند بر هستند. طول گوشی ها گاه به صورت مخروط تراش می خورند. تراش قسمت بیرونی دارای سوراخی است که یک سر سیم داخل آن فرو می رود و اضافه ی سیم (چند سانتی متر) دور آن پیچیده می شود.
وسیله ای فلزی به صورت T است.قسمتی که در دست قرار می گیرد ممکن است از جنس چوب باشد و در انتهای قسمت دیگر،سوراخ کم عمقی به شکل تراش سر گوشی وجود دارد.
دو قطعه چوب باریک و بلند و کم ارتفاع به طول قاعده ی ذوزنقه اند که در طرفین راست و چپ صفحه ی رویی سنتور چسبانده شده اند و در سطح رویی آنها شیارهای افقی کم عمقی به فاصله ی یک میلی متر و به تعداد سیم های سنتور برای عبور هر سیم ایجاد شده اند. در طول این دو شیطانک نیز شیاری وجود دارد که مفتولی فلزی، با همان طول، در آن جای گرفته است. قطر مفتول روی شیطانک یک تا یک و نیم میلی متر است.
۷۲ مفتول فلزی کوچک (ساچمه) در ردیف های چهارتایی به طول 5/2 سانتی متر و قطر 5/1 میلی متر هستند که در بدنه ی کلاف سمت چپ قرار دارند. نیمی از طول هر سیم گیر ، داخل چوب کلاف و نیم دیگر آزاد است که گره ی هر سیم جداگانه به هر یکی از آنها می افتد.
سنتور ۷۲ سیم دارد که ۳۶ سیم آن در گروههای چهارتایی روی یک خرک طرف راست قرار دارند و رنگشان زرد و از آلیاژ مس یا برنج هستند و ۳۶ سیم آن نیز در گروه های چهارتایی روی 9 خرک طرف چپ قرار دارند و رنگشان سفید و فلز فنری هستند. و قطر آنها در هر دو طرف 40/0 است.
وسعت معمول صدای سنتور یک نت بیشتر از سه اکتاو است و اگر از پوزیسیون چهارم استفاده شود این وسعت بیشتر می شود.
سنتور دارای ۲۷ صدا در سه پوزیسیون است که با توجه به نیاز نوازنده کوکهای مختلفی خواهد داشت.
نت نویسی سنتور با کلید سل خط دوم حامل است.
سنتور با دو مضراب چوبی به طول ۲۲ سانتی متر نواخته می شود و هریک از این مضراب ها از سه قسمت تشکیل شده اند:
- حلقه ی مضراب حالت نیم دایره دارد و زایده ی کوچکی در انتهای آن وجود دارد و با انگشت های شست و سبابه و میانی دور حلقه را می گیرند.
-ساقه ی مضراب ترکه ی باریکیست بین حلقه و سرمضراب.
سر مضراب کمی پهن تر ساخته می شود و محل اصابت به سیم هاست. چنان که از چند دهه ی گذشته معمول شده ذسر مضراب را با پارچه ی ضخیمی (اصللاها نمد) می پوشانند تا صدای گرم و لطیف تری حاصل شود. بهترین چوب برای ساختن مضراب، چوب گردو، شمشاد و آزاد است.
١. سنتور معمولی
در اصطلاح «سل کوک»، در ردیف ۹ تایی خرک در طرفین صفحه دارد که نت «دو» در آن همصدا با «دو» دیاپازون است و ساز استاندارد آموزش و کتابهای درسی ست.
٢. سنتور «لاکوک»
دو ردیف ۹ تایی خرک در طرفین صفحه دارد که نت «دو» در آن همصدا با «ر» دیاپازون است. این سنتور در اندازه ی کوچک تر ساخته میشود و از سازهای انتقالی ست یعنی باید برایش یک پرده پایین تر نت نویسی کرد و برای اجرا در گروه نوازی ها مناسب است.
٣. سنتور باس
که جعبه ی صوتی آن بزرگ تر از سنتور معمولی ست سیم هایی با روکش فلزی در ضخامت های مختلف دارد و از روی هر خرک دو یا سه سیم میگذرند. صدادهی این سنتورکه هنوز در دست تجربه است و عمومیت لازم را نیافته است یک اکتاو بم تر از سنتور معمولی ست.
۴. سنتور کروماتیک
در این نوع سنتور خط ملودی به سختی اجرا می شود و بیشتر برای همراهی در گروه نوازی های بزرگ به کار می رود و وسعت آن برابر با وسعت سنتور معمولی ست و خرک های بیشتر برای ایجاد نیم پرده و ربع پرده های اضافی دارد. نت نویسی سنتور کروماتیک با کلید سل است و ۳۰ خرک بزرگ و کوچک برای ایجاد ۴۱ صدا روی صفحه دارد.
۵. سنتور کروماتیک بم (باس)
با ساختار سنتور کروماتیک یک چهارم درست (شامل ۸صدا)، از طرف ضلع بزرگ تر خرکهایی اضافه دارد و این صداها با کلید «فا» خط چهارم نت نویسی می شوند. این سنتور جمعا دارای ۳۵ خرک برای ایجاد ۳۵ صدا روی صفحه است و البته در قسمت صداهای بالا چند خرک کمتر دارد.
این مباحٍث طور کامل بر اساس اموزش اصولی در بهترین آموزشگاه موسیقی غرب تهران زاویه توسط اساتید برتر این حوزه تدریس میشود.
در این ساز، دوبل نت، انواع پاساژهای طولانی، آرپژ، تریل، تکیه ها، امتداد زمان نت هایی با کشش طولانی به وسیله ی مضراب ریز، استاکاتو و بیشتر حالتها قابل اجرا هستند.
سنتور، سازی ست با قابلیت تک نوازی که در گروه نوازی ها نیز جایگاهی مستحکم دارد. آموزشی نداشته است.
گاه سنتورهایی با تعداد بیشتری خرک (۱۰، ۱۱ و ۱۲) نیز به کار گرفته شده که کاربرد آموزشی نداشته است.
