تهیه سه تار

سه تار من

گام نخست در آموزش سه تار تهیه یا خرید سه تار است. هنرجو بهتر است ساز دیگران را امانت نگیرد و با خرید سه تار و احساس مالکیت بر سازی که متعلق به اوست، ارتباط خوبی با آن برقرار کند. برخی نوازندگان با نام گذاری ساز خود، نوعی شخصیت یا هویت جدید به آن می دهند و به این ترتیب انس و الفتی خاص با آن می یابند و با علاقه و دقت بیشتری از آن مراقبت می کنند. نام گذاری ساز تا اواخر دوره پهلوی بیشتر رواج داشت و سه تاره‌های (بلبل) و (روشنک) نورعلی برومند ( ۱۲۸۴ - ۱۳۵۵ ش) و تار قلندر علی اکبر فراهانی (۱۲۰۰- ۱۲۴۰ش) نمونه هایی از این ابتکار و نوازندگان است. برخی سازندگان نیز ساز های شان را نام گذاری کردند.

سه تار مناسب

بیشتر سه تار ها معمولا با طول تقریبی ۸۴ تا ۸۸ سانتیمتر برای نوازندگی بزرگسالان ساخته می شوند و برای کودکان مناسب نمیباشد. برای اغلب خانم‌ها و برخی آقایان که چثه و دست کوچکی دارند سه تارهای کاسه کوچک مناسبند و دیگران می‌توانند سه تارهای کاسه بزرگ متوسط را انتخاب کنند. برای هنرجویان کم سن و سال بهتر است ساخت سه تار متناسب با جثه و اندازه ی دست آنها را سفارش داد. می‌توان گفت یادگیری سه تار با ساز های نامناسب مانند یادگیری دوچرخه سواری است با دوچرخه بزرگتر یا کوچکتر از جثه ی فرد.

انواع سه تار

در یک رده بندی تقریبی سه تار ها را می توان از نظر کیفیت صدا دهی و ارزش مادی به چهار دسته تقسیم کرد: سه تار تزیینی یا دکوری، سه تار مشقی یا تمرینی، ستاره بالینی یا نیمه حرفه ای و سه تار حرفه ای.

سه تار تزیینی

تزیینی یا دکوری کمترین ارزش کیفی و مادی را دارند. این سازها برای نوازندگی به کار نمیرود و فقط به عنوان دیوار آویز یا عنصری تزئینی در آرایش بعضی فضاها و یا وسیله ای برای اجرای نمایش ها و نیز مدل طراحی و نقاشی استفاده می شوند.

سه تار مشقی

سه تارهای مشقی یا تمرینی، با صدادهی متوسط، بهای زیادی ندارند و برای نواختن تمرین ها و مشق کردن در مراحل ابتدایی و حتی متوسطه ی یادگیری سه تار مناسب هستند.

سه تاربالینی

سه تارهای بالینی یا نیمه حرفه ای، با ارزش مادی متوسط و صدا دهی خوب، برای فراگیری در مراحل متوسط و بالاتر مناسب اند. این نوع سه تار ها برای نوازندگی و اجرا نیز کیفیت مطلوب و قابل قبولی دارند.

سه تار حرفه ای

سه تار های حرفه ای بهای زیادی دارند و با کیفیت صدا دهی عالی و ظاهری شکیل و خوش ساخت، برای نوازندگی در استودیوهای صدابرداری و اجرای صحنه ای یا کنسرت مناسب هستند.

قدم به قدم

در شروع دوره آموزشی امکان آسیب دیدن و ضربه خوردن ساز هنگام تمرین و حمل و نقل آن به ویزه هنگام ورود و خروج ازآموزشگاه موسیقی غرب تهران وجود دارد و هنرجوی مبتدی بهتر است با راهنمای هنر آموز و صرف هزینه ای معقول سه تار مشقی مناسبی تهیه کند و در طول مراحل آموزش و پس از پایان دوره ها، با دقت و مشورت، سه تار نیمه حرفه ای خوبی را که نیاز به مراقبت بیشتری دارد خریداری کند. هر نوازنده ای برای مشق و تمرین باید یک سه تار مشقی یادم دستی خوب داشته باشد. سه تار مشقی توان تحمل فشارهای ناشی از تمرین و مشق مداوم را دارد. اغلب نوازندگان حرفه ای از چند سه تار نیمه حرفه ای و حرفه ای که هر کدام کیفیت ویژه و صدادهی و زنگ صوتی خاصی را دارند بهره می برند. 

مهر 

سازندگان سه تار در گذشته نام خود و تاریخ ساخت ساز و گاه مصراع یا بیتی از شعر را درون کاسه یا روی ترکه پیشانی یا پشت صفحه و گاه روی صفحه می‌نوشتند و امضا می کردند. از اواخر دوره قاجار استفاده از مهر فلزی داغ که نام یا اسم مستعار سازنده بر روی آن حک شده است مرسوم شد و امروزه نیز معمولاً به سردسته یا به ترکه ی پیشانی در نزدیکی بیخ‌ دسته ی سه تار میزنند. برخی سازندگان، برای درجه بندی کیفی ساخته های خود، سه تار های شان را به تعداد مهر هایی که می‌زنند از یکدیگر متمایز می کنند (مثلاً :سه تار یک مهر، سه تار دو مهر، و غیره) و برخی دیگر ساز های شان را با شناسنامه و ضمانت نامه عرضه می کنند.

شاخص های شناخت

- هر سه تار، علاوه بر کیفیت صوتی مطلوب، باید از چند ویژگی ساختاری و ظاهری هم برخوردار باشد: - هر یک از قطعات تشکیل دهنده سه تار از چوب مناسب و مرغوب ساخته شده باشد. - صفحه و کاسه و دسته سه تار حول محور طولی تقارن داشته باشد. - در هیچ یک از اجزای سه تار و نیز محل اتصال آنها ترک شکستگی باز شدگی گره و ناهمواری وجود نداشته باشد. - دسته سه تار خوش دست و بدون خم تاب و انحنا باشد انحنا در دسته سه تار باعث فاصله گرفتن سیم ها از سطح دسته و صفحه می شود به سازی که این حالت را داشته باشد سه تار چنگ یا شمشیری می گویند. - وزن سه تار مناسب و مطلوب باشد یعنی نه آنقدر سنگین باشد که موجب خستگی و افت تکنیکی در نوازندگی شود و نه آنقدر سبک باشد که به اصطلاح از دست فرار کند - سه تار باید گرانیگاه یا مرکز ثقل مناسبی داشته باشد به عبارت دیگر سنگینی بسته به حدی نباشد که هنگام نوازندگی در پایین دسته کاسه ساز به طرف بالا برود یا به اصطلاح سه تار کله کند. وضعیت اجزای یک تکه و جدا نشدنی سه تار به ویژه صفحه اهمیت بیشتری دارد چرا که قطعات جدا شونده قابل جایگزینی اند و شکستگی یا فرسودگی شان اهمیت زیادی ندارد - تیرگی و روشنی رنگ سه تار درس داده ای آن بی تاثیر است و سازندگان بنا به سلیقه شان و یا سفارش اشخاص سه تار را روشن یا تیره رنگ آمیزی می کنند. - تزیین سه تار جلوه و زیبایی به آن می بخشد در بهبود کیفیت صوتی آن تاثیری ندارد. تزیینات ممکن است هنگام تعمیر سه تار مشکل ایجاد کنند وباید طوری باشد که در نوازندگی و نیز صدادهی ساز مشکل به وجود نیاورند

کهنگی و فرسودگی

نوازندگی مداوم و صحیح سه تار معمولا موجب بهتر شدن صدای آن می شود. به همین دلیل، بیشتر سه تار های کهنه و کارکرده -در مقایسه با سه تار نو - صدای گرم تر و جا افتاده تری دارند. البته موضوع کهنگی را باید از فرسودگی متمایز کرد، چرا که هر سه تار کهنه ای ممکن است ساز خوبی باشد، اما هیچ سه تار فرسوده ای ساز خوبی نیست.

چپ دست ها

در آموزش موسیقی برخی فکر می‌کنند سه تار های معمول و مرسوم برای نوازندگی اشخاص راست دست طراحی و ساخته شده اند و به همین دلیل تغییراتی را در سیم ها گوشی‌های سه تار ایجاد می کنند تا اشخاص چپ دست بتوانند انگشت اشاره دست چپ را به‌عنوان مضراب به کار ببرند. این تغییرات - یعنی اینکه دست چپ نقش مضراب و دست راست نقشه پنجه را بازی کند - نه تنها موجب افت صدای سه تار می شود بلکه مشکلاتی را در یادگیری و نیز هنگام تهیه سه تار به وجود می آورد. اشخاص چپ دست که نزدیک به ۱۰ درصد جمعیت را تشکیل میدهند می‌توانند سه تار را بدون هیچ تغییری و به شیوه مرسوم آموزش ببینند و بنوازند، یعنی از دست راست به عنوان مضراب و از دست چپ به عنوان پنجره استفاده کنند.