سازهای زهی

ویولون،ویولا،ویولونسل و کنترباس (که گاه به اختصار باس نیز نامیده می شود) گروه سازهای زهی ارکستر سنفونیک را تشکیل می دهد. رنگ صوتی این سازها مانند اندازه و وسعت صوتی آن ها با یکدیگر تفاوت دارد؛ویولون،کوچک ترین ساز این گروه و دارای زیرترین گستره ی صوتی در این خانواده است؛کنترباس برزگ ترین ساز این گروه است بم ترین گستره ی صوتی را دارد. درموسیقی سنفونیک، زهی ها به طور معمول با آرشه، چوبی اندک خمیده که رشته های موی اسب در طول آن محکم کشیده شده ، نواخته می شوند.

زهی های ارکستر سنفونیک با زخمه زدن بر سیم ها نیز نواخته می شوند.زهی ها در میان تمام گروه های سازی،دارای بیشترین تنوع صوتی و پهناورترین گستره ی بیانی هستند. رنگ های صوتی آن ها گوناگون،  وسعت های صوتی شان برزگ و توانایی های دینامیکی آن ها بسیار فراوان است.نوازندگان زهی می توانند صداهایی درخشان و چالاک یا کند آهنگ و لرزان ایجاد کنند؛ آن ها قادرند به ظرافت و لطافت یک آواز خوان، صداها را مهارکنند. نقش ساز های زهی در آثار ارکستری بیش ازهرگروه دیگریاز سازها است. نوای سازهای چهارگانه ی زهی ، حتی با وجود رنگ های صوتی متفاوت، به زیبایی در هم می آمیزد. در این مرحله، مطالعه ی ساختمان زهی ها و شیوه ی ایجاد صدا در آن ها سود مند است؛ ویولون می توتند معرف تمام خانواده ی زهی ها باشد.

بدنه ی چوبی و تو خالی ویولون،چهاررشته از جنس زه یا سیم گیر وصل شده، سپس از روی یک پل (خرک) چوبی گذشته ودرانتهای دیگر محکم به دور گوشی هایی قابل تنظیم از جنس چوب پیچیده شده اند. پل، سیم ها را به فصله ای اندک از دسته ی ساز چنان نگه می دارد که بتوانند آزادانه نوسان کنند و نیز نوسان سیم ها را به بدنه،جایی که نوسان ها در آن تقویت می شوند و رنگ می یابند ،منتقل می کند.هر سیم با شل و سفت کردن یک گوشی با صدایی متفاوت از دیگری کوک می شود.(هرچه سیم کشیده تر باشد، صدا زیرتر است.)

نوازنده آرشه را با دست راست بر سیم ها می کشد و آن ها را به نوسان در می آورد. سرعت کشیدن آرشه و میزان فشار آن بر سیم ها ،شدت صدا (دینامیک) و رنگ آن را تعیین می کند. زیر و بم صدا ها توسط دست چپ تعیین می شود؛ نوازنده با فشردن نقاط مختلف سیم بر دسته ی ساز، طول قسمت نوسان کننده ی سیم را تغییر داده و به این ترتیب زیر و بم صدای حاصل را دگرگون می کند. این کار را انگشت گذاری می نامند و به این ترتیب، قسمتی از سیم که میان انگشت و گوشی ها قرار گرفته از نوسان باز می ماند. با این شیوه می توان با هر کدام از چهار سیم ویولون گستره ای معین از صداهای زیر و بم را پدید آورد.

ویلن از لحاظ رجیستر(منطقه صوتی)زیر ترین ساز زهی است که صدایی گرم و نزدیک به صدای انسان دارد. این ساز ساز بسیار تکنیکی است که قابلیت اجرای ظرافت های بسیاری را دارد.دارای چهار سیم لست که به فاصله پنجم درست از هم کوک می شود. سیم ها به ترتیب زیر به بم عبارتند از:می-لا- ر- سل. از استادان ویلن ساز باید به آماتی های پدر و پسر، استرادیوایوس ها و گوارنریوس ها اشاره کرد.

 این ساز را به دو صورت با آرشه و پیتسیکاتو اجرا می منند. پیتسیکاتو نواختن ساز بدون آرشه و با انگشت را می گویند به این صورت که سیم با دو انگشت گرفته می شود و بعد رها می گردد. نقش این ساز در ارکستر بسیار پر اهمیت است و در واقع تنه ی اصلی ارکستر محسوب می شود. از نوازندگان بزرگ ویلن می توان پاگانینی، ویوالدی، تارتینی، سارازات و اشتراوس را نام برد.

ویولا،ویولونسل و کنترباس ساختمانی مشابه ویولون دارند و مانند ویولون نیز نواخته می شوند.چگونگی نواختن سازهای زهی-تکنیک های گوناگون نواختن این سازها- سبب جلوه های صوتی متنوعی است که آن ها می توانند پدید آورند.متداول ترین تکنیک ها در نواختن زهی ها عبارتند از:

پیتسیکاتو یا زخمه زدن بر سیم: نوازنده در این شیوه اغلب با یکی ازانگشت های دست راست بر سیم ها زخمه می زنند. درموسیقی جاز، کنترباس بیشتر به صورت پیتسیکاتو به کارگرفته می شود.

دوبل نت : نوازنده باکشیدن آرشه بر دو سیم می تواند دو نت را همزمان به صدا در آورد.با چرخش سریع آرشه بر سه یا چهار سیم نیز می توان سه یا چهار نت کم و بیش- و نه به طور دقیق- همزمان را نواخت.

ویبراتو:نوازنده با لمس و نگه داشتن سیم و لرزاندن محل لمس با دست چپ، صدایی لرزان و بیانگر ایجاد می کند که این سبب تغییر هایی جزیی در زیر و بم صدا می شود آن را گرم تر و غنی تر می کند.

سوردین:با قراردادن سوردین (شبیه گیره ای کوچک) روی پل می توان صدایی ضعیف تر یا گرفته ایجاد کرد.

ترمولو:در این تکنیک، نوازنده با حرکت های ریز و تند آرشه بر سیم،صدایی را به سرعت تکرار می کند. این تکنیک در دینامیک قوی سبب حس تنش و اضطراب می شود و صدایی بسیار زیر تر و سوت مانند ایجاد می شود.

گرچه ویولون، ویولا، ویولونسل و کنترباس مشابه یکدیگرند، اما مانند اعضای یک خانواده تفاوت هایی نیز دارند.زیر نویس عکس های این فصل ، کارکرد جداگانه ی هر کدام از این ساز ها را در ارکستر توضیح می دهد.

برخی از سازهای زهی بدون آرشه و با زخمه زدن بر سیم ها نواخته می شوند. مهم ترین این سازها هارپ و گیتار هستند. هارپ،تنها ساز زخمه ای است که کاربردی گسترده در ارکستر سنفونیک یافته است.

ویلنسل

سازی است که در ساختمان آن زه (سیم) بکار رفته است و با آرشه ( کمان ) نواخته میشود. سازهای  خانواده ویلن به ترتیب از زیر به بم عبارتند از ویلن ، ویولا، ویلنسل و کنترباس.

تمام سازهای این خانواده دارای چهار سیم میباشند که تمام آنها از نظر ظاهری شبیه به هم بوده و تفاوت آنها در اندازه ی هرساز است.

این ساز فاقد پرده بندی میباشد و به طور معمول با آرشه نواخته میشود ولی در مواردی سیم های ساز را با دست به صدا در می آورند.

در تمام سازهای این خانواده (ویلن،ویولا، ویلن سل، کنترباس) وسیله ای برای تضعیف صدا و تغییر رنگ صوتی ساز به کار میرود که سوردین نام دارد . سوردین برای سازها ی زهی ـ آرشه ای یک شانه با سه چنگال است که در بالای خرک قرار میگیرد.

صدایی بسیار دلنشین ، عمیق و با قابلیت اجرایی تکنیکی بالا دارد و مانند ویلن میتواند در ارکستر به تنهایی نقش سلو داشته باشد ، این ساز که اتاقک آن 750 تا 768 میلی متر است.

در قرن شانزدهم از ویولا داگامبا سازی بزرگتر از ویلنسل کنونی گرفته شده است و کلمه ی Cello به معنای کوچکتر منظور ویلنی کوچکتر از داگامبا بوده است .

کوک سیم های این ساز به ترتیب از زیر به بم عبارتند از  لا سیم اول، ر سیم دوم، سل سیم سوم و دو سیم چهارم.

سیم های ویلنسل نسبت به سیم های ویولا یک اکتاو بم تر کوک میشوند.

نت این ساز را به علت گستره ی صوتی وسیع اش با کلید فا خط چهارم ( اصوات منطقه ی بم این ساز) کلید دو خط چهارم ( اصوات منطقه ی میانی این ساز ) و کلید سل ( اصوات منطقه ی زیر این ساز ) را مینویسند.

به دلیل بزرگ بودن این ساز دیگر نمیتوان آن را روی دست قرار داد به همین علت ساز را روی زمین قرار داده و نوازنده بر روی صندلی نشسته و ساز را مینوازد.

آموزش دف  - آموزش تار - آموزش سه تار - آموزش پیانو - آموزش گیتار - آموزش آواز - آموزش سنتور - ارف - باله کودکان - نقاشی کودکان - آموزشگاه موسیقی  -  آموزشگاه موسیقی غرب تهران